นิพพานเป็นนิจจัง/สุขัง/อัตตาตรงตามพระไตรปิฎก

ในท้ายบทความที่แล้ว ผมได้สรุปไปว่า พวกที่ชอบโจมตีว่า “นิพพานเป็นอัตตา” นั้น บางคนก็รู้ว่า หลวงพ่อวัดปากน้ำไม่ได้สอนอย่างนั้น บางคนก็ไม่รู้จริงๆ

ไม่รู้จริงหรือแกล้งไม่รู้

ดังได้กล่าวมาแล้วว่า ผู้ที่สนใจประเด็นเกี่ยวกับนิพพานตามคำสอนของหลวงพ่อวัดปากน้ำนั้น อาจจะแบ่งอย่างคร่าวๆ ได้เป็น 2 กลุ่มคือ

กลุ่มผู้ไม่รู้จริงๆ ว่า หลวงพ่อวัดปากน้ำไม่เคยสอนทั้งข้อความว่า “นิพพานเป็นอัตตา” กับ “นิพพานเป็นนิจจัง/สุขัง/อัตตา” แต่คำสอนเรื่องพระไตรลักษณ์กับเรื่องนิพพานของหลวงพ่อวัดปากน้ำสามารถตีความไปเช่นนั้นได้

เพราะ อ่านหนังสือทีไรก็เจอแต่หนังสือที่กล่าวว่าหลวงพ่อวัดปากน้ำสอนว่า “นิพพานเป็นอัตตา”กล่าวคือ กลุ่มนี้ไม่ได้อ่านหนังสือที่เกี่ยวกับหลวงพ่อวัดปากน้ำโดยตรง

ถ้ามีคนถามว่า จะเป็นได้หรือที่นักวิชาการจะไม่รู้ว่า คำสอนของหลวงพ่อวัดปากน้ำสามารถตีความได้ว่า “นิพพานเป็นนิจจัง/สุขัง/อัตตา” เท่านั้น หลวงพ่อไม่เคยสอนอย่างนี้ คิดได้แต่ว่าหลวงพ่อสอนว่า “นิพพานเป็นอัตตา”ตามหนังสือหลายๆ เล่ม

ผู้เขียนขอยืนยันว่าเป็นไปได้  เพราะ นักวิชาการที่สนใจประเด็นเรื่องนิพพานนั้น ไม่ใช่มีเพียงนักวิชาการที่เกี่ยวกับศาสนาเท่านั้น

ยังมีนักวิชาการที่ข้ามสาขามาจากสาขาอื่นๆ เช่น แพทย์ นักเศรษฐศาสตร์ นักวิทยาศาสตร์ หรือนักสังคมวิทยา เป็นต้น

นักวิชาการเหล่านี้ ส่วนใหญ่จะไม่มีเวลามีศึกษาค้นคว้าลึกลงไปในเรื่องที่ตนเองสนใจได้  เมื่อพบว่า มีหนังสือหรือบทความวิชาการที่คนเขียนมีความน่าเชื่อถือ มีคุณวุฒิก็จะเชื่อกันตามๆ ไป 

เมื่อพบข้อความโจมตีหลวงพ่อวัดปากน้ำแบบผิดๆ ว่า “นิพพานเป็นอัตตา” หลายเล่ม หลายแห่งเข้า ก็จึงมีความเชื่อไปเช่นนั้น

สำหรับกลุ่มที่สองนั้น  รู้ว่าหลวงพ่อวัดปากน้ำสอนไม่เคยสอนว่า “นิพพานเป็นนิจจัง/สุขัง/อัตตา” และไม่เคยสอนว่า “นิพพานเป็นอัตตา”

คำสอนของหลวงพ่อวัดปากน้ำสามารถตีความได้ว่า “นิพพานเป็นนิจจัง/สุขัง/อัตตา”  เท่านั้น

แต่ถ้าเขียนไปตรงๆ เช่นนั้น ก็หาหนทางโจมตีหลวงพ่อวัดปากน้ำไม่ได้  เพราะ ข้อเขียนดังกล่าวนั้นถูกต้องตามพระไตรปิฎกทุกประการ

จึงจำเป็นจะต้องตีความให้ผิดเข้าไว้ โดยตัดเอาคำว่า “นิจจัง/สุขัง” ออกไปให้เหลือเพียงว่า “นิพพานเป็นอัตตา”

ที่สำคัญไปยิ่งกว่านั้นก็คือ มีการเปลี่ยนแปลงความหมายคำว่า “อัตตา” ของหลวงพ่อวัดปากน้ำอีกด้วย

“นิพพานเป็นนิจจัง/สุขขัง/อัตตา” ถูกต้องตรงตามพระไตรปิฎกแล้ว

ในทางภาษาศาสตร์นั้น เมื่อจะศึกษาข้อความใดจะต้องพิจารณาศึกษาทั้งตัวบท/ข้อความ (text) และสถานการณ์ในการใช้ภาษาในช่วงที่กล่าวหรือเขียนข้อความนั้นหรือบริบท (context) ของข้อความนั้นๆ ด้วย

เฉพาะส่วนที่เป็นตัวบท/ข้อความ (text) นั้น นักภาษาศาสตร์จะต้องรู้และเข้าใจให้ได้ก่อนว่า คำแต่ละคำเป็นประเภทอะไร  กล่าวคือ คำนาม กริยา วิเศษณ์ (adverb)  หรือคุณศัพท์ (adjective) เป็นต้น

ประเภทของคำว่า “อัตตา”

คำว่า “อัตตา” ในภาษาบาลีนั้น เมื่อเข้ามาอยู่ในภาษาไทย มี 2 ลักษณะ คือ

1) แปลมาเป็นภาษาไทย คือ แปลเป็นคำว่า “ตน” หรือ “ตัวตน”

2) ใช้การทับศัพท์ ก็เขียนเป็นภาษาไทยว่า “อัตตา”

ตรงนี้ขออธิบายเพิ่มเติมนิดหนึ่งว่า ภาษาบาลีที่เข้ามาในภาษาไทยนั้น มาแต่ “เสียง” ตัวอักษรที่สังคมไทยใช้เขียนแทนเสียงบาลีที่ว่านั้น  มีหลายรูปแบบ

พระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี ก็จะเขียนดังนี้ “อตฺตา” อย่าไปเข้าใจผิดว่า อ อ่าง ต เต่า สระอานั้น เป็นภาษาบาลีนะครับ  เป็นตัวอักษรไทย

ตกลง “เสียง” ของภาษาบาลีที่ว่าอัตตานั้น ในภาษาไทยมี 2 คำคือ ตน/ตัวตน และ อัตตา

ผู้เขียนขอยกตัวอย่างเพื่อให้เข้าใจยิ่งขึ้นดังนี้

หลักฐานประการที่ 1

ผู้เขียนขอยกหลักฐานจากอนัตตลักขณสูตร  แต่เพียงบางส่วนสั้นๆ ดังนี้

[20] ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาครับสั่งกะพระปัญจวัคคีย์ว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย  รูปเป็นอนัตตา ดูกรภิกษุทั้งหลาย  ถ้ารูปนี้จักได้เป็นอัตตาแล้ว ...... [21] พระผู้มีพระภาคตรัสถามว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย พวกเธอสำคัญความนั้นเป็นไฉนรูปเที่ยงหรือไม่เที่ยง? พระปัญจวัคคีย์ทูลว่า ไม่เที่ยง พระพุทธเจ้าข้า. ภ. ก็สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์หรือเป็นสุขเล่า? ป. เป็นทุกข์ พระพุทธเจ้าข้า. ภ. ก็สิ่งใดไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา ควรหรือจะตามเห็นสิ่งนั้นว่า นั่นของเรา นั่นเป็นเรา นั่นเป็นตนของเรา?...

ผู้เขียนขีดเส้นใต้และทำตัวหนาไว้ จำนวน 3 ข้อความคือ

รูปเป็นอนัตตา

ถ้ารูปนี้จักได้เป็นอัตตา

นั่นเป็นตนของเรา?...

ตรงนี้เป็นที่น่าตั้งข้อสงสัยว่า คำในภาษาบาลีคำเดียวกัน คือ อัตตา ทำไมต้องใช้ภาษาไทยถึง 2 คำในถ่ายทอดความหมายจากภาษาบาลีมาเป็นภาษาไทย

ลักษณะทางภาษาที่สำคัญประการหนึ่ง คือ การประหยัด 

ในทางภาษาศาสตร์จึงไม่มีคำซ้ำซ้อน ประเภทที่ว่า คำ 2 คำ สามารถใช้แทนที่กันได้ทุกตำแหน่ง  คำ 2 คำไม่ว่าจะมีความหมายคล้ายกันเพียงใดก็ตาม  ไม่สามารถจะใช้แทนที่กันได้ทุกตำแหน่ง

คำ  2  คำที่นักภาษาศาสตร์มักจะได้เรียน เมื่อศึกษาถึงตอนนี้ก็คือ ปิ้ง กับ ย่าง คำ  2  คำนี้ หาความแตกต่างกันได้ยากเหลือเกิน ส่วนใหญ่จะใช้แทนกันได้เกือบทุกตำแหน่ง

ดังนั้น คำว่า อัตตา กับ ตน/ตัวตน ในภาษาไทยนั้น น่าจะเป็นคำคนละประเภทกัน อันที่จริงในภาษาบาลีก็ต้องเป็นคำคนละประเภทกันด้วย  แต่เขียนเหมือนกัน

ตรงนี้ก็ยกตัวอย่างภาษาอังกฤษจะเข้าใจง่าย (ผู้เขียนนึกออกแต่คำภาษาอังกฤษ) คือ คำว่า water  คำว่า water ถ้าเป็นคำนามก็แปลว่า “น้ำ”  ถ้าเป็นคำกริยาก็ต้องแปลว่า “รดน้ำ”

แล้วคำว่า “อัตตา” กับ “ตน” ของภาษาไทยเป็นคำอะไร

นักภาษาศาสตร์ เขาดูโครงสร้างประโยคกันก่อน  โครงสร้างประโยคแบบนี้คือ

ประธาน + เป็น + กรรม

โครงสร้างประโยคที่ประธาน มีกริยา “เป็น” และมีกรรมนั้น กรรมสามารถเป็นได้ 2 ประเภทคือ นาม กับ คุณศัพท์ (adjective)

เมื่อพิจารณาจากพระสูตรดังกล่าวแล้ว สรุปได้ว่า  ผู้ที่แปลภาษาบาลีมาเป็นภาษาไทยนั้น แปลเป็นคำว่า “อัตตา” ที่เป็นคำนามในภาษาบาลีมาเป็นภาษาไทยว่า “ตน” หรือ “ตัวตน”

แต่จะใช้การทับศัพท์ ถ้าคำว่า “อัตตา” ในภาษาบาลีเป็นคำคุณศัพท์ (adjective)

เมื่อคำว่า “อัตตา” เป็นคำคุณศัพท์ (adjective) แล้ว คำว่า “อนัตตา” ที่ผมเน้นด้วย ในการยกตัวอย่างที่ผ่านมา ก็เป็นคำคุณศัพท์ (adjective) ด้วย

หลักฐานประการที่ 2

คำว่า “อนัตตา” นั้น ถ้าเป็นคำนามแล้ว นิยมจะเขียนดังนี้ “อนัตตตา”  คำว่า “อัตตา” นั้น ถ้าเป็นคำนามแล้ว นิยมจะเขียนดังนี้ “อัตตตา”

เป็นที่น่าแปลกใจว่า พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานไม่ได้เก็บความหมายของคำว่า “อัตตา” ในกรณีที่เป็นคำคุณศัพท์ (adjective) ไว้ 

ในการหาความหมายของคำว่า “อัตตา” ผู้เขียนจึงต้องไปหาหลักฐานมาจากแหล่งอื่นๆ.